παρουσίαση από το e-left

Για τους μεταμοντέρνους το κείμενο από τη στιγμή που τυπώνεται παύει να ανήκει στο συγγραφέα και ανήκει στον αναγνώστη του. Ωστόσο, στη προκειμένη περίπτωση οφείλω να παρατητήσω πως, η ανάγνωση του "Αλήθειες για το Φιλελευθερισμό" από την ομάδα του e-left αντιλαμβάνεται και αναπαράγει έντιμα αυτό που επιδίωξα να εκφράσω στις γραμμές του βιβλίου.

Φυσικά, είμαι βέβαιος πως οι συντελεστές του e-left θα έχουν αρκετές διαφωνίες/παρατηρήσεις/σχόλια αναφορικά με το περιεχόμενο του βιβλίου και ευελπιστώ πως στο περισσότερο ή λιγότερο κοντινό μέλλον θα έχουμε την ευκαιρία να τις συζητήσουμε διεξοδικά.

«(...) πώς γίνεται μια ιδεολογία, που η αριστερά την αποτάσσεται για την οικονομική παγκοσμιοποίηση και η δεξιά την αποκηρύσσει για την πολιτισμική παγκοσμιοποίηση, να μην έχει ανοιχτούς υπερασπιστές στο εσωτερικό του πολιτικού συστήματος; Αν ο φιλελευθερισμός της παγκοσμιοποίησης είναι τόσο κυρίαρχος όσο όλοι ισχυρίζονται, τότε πού βρίσκονται οι εγχώριοι εκπρόσωποί του;». Τα παραπάνω ερωτήματα έθετε εύστοχα ο Γιώργος Παγουλάτος σε πρόσφατο άρθρο του.

Ο Φιλελευθερισμός είναι η πολιτική ιδεολογία για την οποία ακούμε τόσα πολλά και γνωρίζουμε τόσο λίγα. Είναι η θεωρία που για πολλούς αποτελεί το πρόβλημα αλλά για κάποιους άλλους τη λύση. Οι «Αλήθειες για τον Φιλελευθερισμό», το νέο βιβλίο του Δημήτρη Σκάλκου, αποτελεί μια σημαντική συμβολή στην αποσαφήνιση του όρου και στην ανασημασιοδότησή του στο σύγχρονο πολιτικό και ιδεολογικό τοπίο. Αποτελεί μια καλή αφετηρία για όσους επιθυμούν να ξεκινήσουν την αναζήτηση στην πλούσια διαδρομή της φιλελεύθερης σκέψης αλλά και για όσους ψάχνουν απαντήσεις αλλά ενδεχομένως και νέα ερωτήματα για τη συμβολή του φιλελευθερισμού στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει σήμερα η παγκόσμια κοινότητα.

Οι «Αλήθειες για τον Φιλελευθερισμό» δεν αποτελούν μια εισαγωγή ή μια αυστηρή ιστορική παρουσίαση των φιλελεύθερων θεωριών. Μέσα από μια πολυδιάστατη προσέγγιση που αναδεικνύει την δυναμική παρουσία της φιλελεύθερης διανόησης σε όλο το φάσμα των πολιτικο-ιδεολογικών αναζητήσεων τους τελευταίους αιώνες, το βιβλίο ανατρέχει συχνά στο παρελθόν πάντα όμως για να επιστρέψει στο σύγχρονο περιβάλλον και να θεμελιώσει την φιλελεύθερη οπτική στο σημερινό θεωρητικό και πολιτικό πλαίσιο. Ο Φιλελευθερισμός δεν εξετάζεται στενά στην ιστορική θεωρητική του διάσταση αλλά ως μια πιθανή και ρεαλιστική διέξοδος από το πολιτικό και ιδεολογικό τέλμα στο οποίο έχουν οδηγήσει τα τελευταία χρόνια η κρίση του σοσιαλδημοκρατικού μοντέλου και του κράτους πρόνοιας αλλά και η ευθυγράμμιση της συντηρητικής-χριστιανοδημοκρατικής σκέψης με κρατικιστικές και εθνικιστικές γραμμές πλεύσης.

Ο Δημήτρης Σκάλκος επισημαίνει τα στοιχεία εκείνα του Φιλελευθερισμού που τον αναδεικνύουν σε διακριτό ιδεολογικό ρεύμα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία τον ξεχωρίζουν τόσο από την σοσιαλιστική θεωρητική παράδοση όσο και από τον συντηρητισμό, υπογραμμίζοντας τα στοιχεία εκείνα που ενώνουν τους φιλελεύθερους και όχι εκείνα που τους χωρίζουν. Όπως σημειώνει ο συγγραφέας, ανατρέχοντας στην ιστορία των φιλελεύθερων ιδεών από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα, «…ο φιλελευθερισμός παρουσιάζει ταυτόχρονα τα εξής χαρακτηριστικά γνωρίσματα: α) είναι ατομικιστικός (individualist), υπό την έννοια ότι αρθρώνεται γύρω από το “πρωτείο του ατόμου” τόσο μεθοδολογικά όσο και ιδεολογικά, απορρίπτοντας τις διάφορες κολεκτιβιστικές προσεγγίσεις, β) είναι εξισωτικός (egalitarian), υπό την έννοια πώς αναγνωρίζει την ίδια ηθική αξία σε όλα τα άτομα, απορρίπτοντας νομικές ή/και πολιτικές διακρίσεις, γ) είναι παγκόσμιος (universalist), καθώς αναγνωρίζει την ηθική ενότητα όλων των ατόμων πέρα από εθνικά και πολιτιστικά σύνορα και δ) είναι προοδευτικός (meliorist), επιδιώκει δηλαδή την εξέλιξη/πρόοδο των κοινωνικών και πολιτικών θεσμών».

Το βιβλίο εξετάζει μια σειρά από θέματα που βρίσκονται στον πυρήνα της συζήτησης για το ρόλο του Φιλελευθερισμού στις σύγχρονες κοινωνίες όπως: την αναγκαιότητα ανάδειξης των προταγμάτων ενός «Νέου Διαφωτισμού» σε μια περίοδο κρίσης του μοντερνισμού, την ασυμβατότητα του ουτοπισμού με το αξιακό πλαίσιο του φιλελευθερισμού, την ανάγκη διαφύλαξης του πλουραλισμού και της διαφορετικότητας στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες, την αναγνώριση της σημασίας του κοινωνικού κεφαλαίου και της κοινωνίας των πολιτών ως όρων συμπληρωματικών και όχι αντιθετικών με την ελεύθερη αγορά, το έλλειμμα ενός «διεθνοπολιτικού φιλελευθερισμού» που χαρακτηρίζει το διεθνές περιβάλλον αλλά και την ελληνική εξωτερική πολιτική τα τελευταία χρόνια και τέλος την απομάκρυνση του διεθνούς και εγχώριου συντηρητισμού από την πάλαι ποτέ σύγκλισή του με φιλελεύθερες αξίες και την αναδίπλωσή του σε λαϊκιστικά ιδεολογήματα με προφανείς επικοινωνιακούς στόχους αλλά χωρίς ξεκάθαρο πολιτικο-ιδεολογικό στίγμα.

Σημαντική είναι η συμβολή του βιβλίου και στη συζήτηση που διεξάγεται τα τελευταία χρόνια για μια λειτουργική σύνθεση φιλελευθερισμού και σοσιαλδημοκρατίας. Μια τέτοια σύνθεση κατά το συγγραφέα οφείλει να οικοδομηθεί πάνω σε τέσσερις βασικούς άξονες που είναι: ο τερματισμός της εξιδανίκευσης του κράτους, η εμπιστοσύνη στις δημιουργικές δυνάμεις της αγοράς, η ενίσχυση του Ατόμου και της Ελεύθερης Επιλογής αλλά και η προώθηση της αξίας της κοινωνικής αλληλεγγύης. Ιδανικό ως ηθική βάση νομιμοποίησης της παραπάνω σύνθεσης θεωρείται από το συγγραφέα (που συμφωνεί στο σημείο αυτό με τον Τάκη Μίχα) το έργο του αμερικανού φιλοσόφου John Rawls και ειδικότερα η έννοια της «αναδιανεμητικής δικαιοσύνης» (redistributive justice) που αναπτύσσει στο έργο του «Θεωρία της Δικαιοσύνης» (A Theory of Justice). Ενδιαφέρον παρουσιάζει η αναφορά στη “μετάβαση από το κοινωνικό κράτος στην κοινωνία της πρόνοιας¨ αλλά και στην ανάγκη διαμόρφωσης ενός “νέου φιλελευθερισμού” (ή μετά-φιλελευθερισμού) ο οποίος δεν θα είναι ασύμβατος με κοινωνικούς στόχους αλλά αντίθετα θα συμβάλλει στη δημιουργία υλικής ευημερίας και στη διάχυση του πλούτου σε ευρύτερα τμήματα του πληθυσμού [σημ: Εδώ αξίζει να θυμηθούμε τον Anthony Giddens που αναπτύσσοντας τη θεωρία του «Τρίτου Δρόμου» αναφερόταν στο τμήμα εκείνο του πληθυσμού που απέτυχε να καλύψει το κράτος πρόνοιας ως “casualties of the welfare state”]. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο συγγραφέας: «Η αλληλεγγύη και η κοινωνική διάσταση της συνεργασίας, η βούληση για μεταρρύθμιση (βολονταρισμός) και η χειραφέτηση του ατόμου και της κοινωνίας (κοινωνία πολιτών) είναι στοιχειά της σοσιαλιστικής σκέψης που αξίζει να διατηρηθούν και να συμβάλουν με τη σειρά τους στην ανανέωση του σύγχρονου φιλελευθερισμού».

Σε μια περίοδο που ο Φιλελευθερισμός σε όλες του τις εκφάνσεις βάλλεται από πολλούς ως αποδιοπομπαίος τράγος – τις περισσότερες φορές άδικα- οι «Αλήθειες για τον Φιλελευθερισμό» είναι περισσότερο επίκαιρες από ποτέ. Το βιβλίο δεν θα απογοητεύσει τον αναγνώστη. Ο ιδιαίτερα περιεκτικός λόγος, οι εξαιρετικές βιβλιογραφικές αναφορές και η ενδιαφέρουσα επιλογή της θεματολογίας και της ανάπτυξης κάθε κεφαλαίου συνθέτουν ένα πολύ αξιόλογο και ευανάγνωστο βιβλίο το οποίο και συνιστούμε ανεπιφύλακτα.